De meeste mensen denken bij filosofie aan iets ingewikkelds. Iets over waarheid, goedheid of schoonheid. Maar dan abstract. Interessant, maar niet voor het leven van alledag.
Peter Bieri ziet dat anders. Filosofie gaat bij hem over levenswijsheid. Een wijs mens leeft in overeenstemming met zijn eigen gedachten, wensen en gevoelens. Hoe doe je dat? Hoe bereik je dat? Daarover gaat zijn filosofie.
De naam Peter Bieri zal de meesten weinig zeggen. Met zijn schuilnaam, Pascal Mercier, is dat anders. Onder die naam schreef hij Nachttrein naar Lissabon. Een internationale bestseller, waarin de hoofdpersoon Raimund Gregorius, sinds jaar en dag leraar klassieke talen in het Zwitserse Bern, van de ene dag op de andere breekt met zijn grijze leven. En dat door één woord, uitgesproken door een vrouw. Gregorius loopt haar onderweg naar school op een brug tegen het lijf. Ze gedraagt zich niet helemaal normaal. Hij is bang dat ze van de brug wil springen en vraagt waar ze vandaan komt. Portugues, antwoordt de vrouw. Dat doet het. De wijze waarop de vrouw het zegt, roept iets bij hem wakker. Iets van verlangen. Maar ook iets over hemzelf, over het leven dat hij leidt. Is dat het leven dat bij hem past?
Hij valt er voor. Hij valt niet voor de vrouw, zoals in de film naar aanleiding van het boek. Nee, hij valt voor het woord, voor de zangerige, verlangen naar verre landen oproepende klank waarop het uitgesproken wordt. “Dat kan.”, zei Bieri onlangs tijdens een lezing in het Noord-Hollandse Laren. “Een woord kan je leven veranderen.”
Bieri was in Laren om de Nederlandse vertaling te promoten van Wie wollen wir leben? Een drietal lezingen die hij in 2011 hield in het Oostenrijkse Graz. De eerste lezing gaat over Selbstbestimmtes Leben. De Nederlandse vertaalster heeft daar Autonoom Leven van gemaakt. Dat is jammer, omdat zo het stimmige verloren gaat dat zit in Selbstbestimmung. Stimmig is een belangrijk woord voor Bieri. Iets is stimmig als het klopt. Als er overeenstemming is (daar zit datzelfde woord stemming in). Een selbstbestimmtes Leben is een leven dat klopt met de eigen gedachten en gevoelens. Het leven van Gregorius bleek bij nader inzien toch niet te kloppen. Hij ging op zoek naar Selbstbestimmung en dat is wat anders dan autonomie. Iemand kan autonoom leven, ook al is er in zijn leven geen sprake van Stimmigkeit.
De tweede lezing gaat over zelfkennis. Logisch. Om in overeenstemming te leven met jezelf, moet je je zelf kennen. Maar hoe leer je je zelf kennen? In elk geval niet door met een lampje af te dalen in het eigen binnenste. We hebben zo’n lampje niet tot onze beschikking. Bovendien zit er geen mannetje in ons dat we als waarnemer van ons innerlijke Ik op pad kunnen sturen. Het enige dat we hebben om onszelf te leren kennen, is wat er in ons leven gebeurde en hoe we daar op reageerden. Soms zijn we daar trots op en vertellen er graag over. Soms schamen we ons en stoppen het weg. Welke verhalen vertellen we graag? Welke niet? Waarom? Kloppen de verhalen nog als we in een crisissituatie belanden? Met die vragen begint het zoeken naar zelfkennis.
Een van mijn ‘sleutelverhalen’ is altijd het verhaal geweest over Abraham die van God zijn zoon Isaäc moest offeren. Abraham vertrouwde dat het uiteindelijk goed zou komen, ook toen hij verder ging dan het ethisch toelaatbare. Dat sprak me aan. Kies voor iets en blijf sterk in vertrouwen dat het goed komt. Ik beschouwde dat verhaal als stimmig met mijn eigen leven. Tot de crisis. Mijn dochter, mijn Isaäc, stierf. Ik stond met lege handen. Wat nu vertrouwen dat het uiteindelijk goed komt?
Na haar dood ben ik niet in staat dezelfde verhalen als vroeger over mijzelf te blijven vertellen. Het waren verhalen die mijn leven glans gaven. Maar de glans is weg. De verhalen hangen in de lucht. Ik moet op zoek naar nieuwe Stimmigkeit. Ik ben de enige niet. Ik merk dat het troostvol is rouwen op te vatten als een zoektocht naar nieuw zelfinzicht. Je hoeft niet te blijven steken in dat verlammende gevoel van verlies, in machteloosheid om wat je is over komen. Je kunt iets doen.
Peter Bieri, Hoe willen wij leven?
Uitgeverij Wereldbibliotheek € 15, 90
Recente reacties