Zou het een moedwillig complot zijn? Zouden kerk en christendom van niet echt gebeurde mythen expres historische feiten gemaakt hebben? Ja zeker, zegt dominee Klaas Hendrikse. Een paar jaar terug trok hij de aandacht met Geloven in een God die niet bestaat. Sindsdien gaat hij door het leven als de ‘atheïstische dominee’, die toch gewoon dominee bleef. Zijn kerk, de Protestantse Kerk Nederland (PKN), die hij dient in Middelburg en Zierikzee, bleek breed genoeg voor zijn opvattingen. Of misschien kun je beter zeggen dat de PKN, vanwege grote onderlinge verschillen op dit punt, weinig behoefte had aan een discussie tot het laatste gaatje over het bestaan van God. Door die onmacht is Hendrikse blijven bungelen tussen accepteren en gedogen. Voor niemand bevredigend. Zou het daardoor komen dat Hendrikse in zijn nieuwe boek de kerk verder de mantel uitveegt en provoceert? Hij doet soms denken aan een schooljongen die op z’n eentje een groepje jongens aan de andere kant van de sloot treitert, uitdaagt, met kluiten aarde en modder bestookt om ze kwaad te maken en uitscheldt voor lafbekken omdat ze de sloot niet durven oversteken.

Toch is dat niet het hele verhaal. Hendrikse wil niet alleen iets niet – geloven zoals de kerk volgens hem voorschrijft – , hij wil vooral iets wel. Als predikant, schrijft hij, wil ik ruimte maken voor ‘iets diepers’ zonder die diepte te willen beschrijven. Als voorbeeld noemt hij Abraham die wegtrok uit zijn land, omdat hij zich aangesproken voelde door een stem. De christelijke traditie heeft van dat aanspreken een concrete, historische gebeurtenis willen maken. Met God als een concreet bestaand wezen met, wie weet, ook wel stembanden. Hendrikse laat open wat er met Abraham is gebeurd. Laat ieder voor zich maar invullen wat dat ‘diepere’ is waardoor Abraham zich voelde aangesproken.

Een zelfde openheid bepleit hij bij het sterfbed. De meeste mensen hebben geen beeld meer van de hemel. Toch blijft het verlangen dat er na de dood ‘iets zal zijn’. Hendrikse laat dat verlangen oningevuld. Het is alsof je staat aan het strand en aan de horizon zie je een boot langzaam verdwijnen. Houdt het daarmee op? Nee, de boot houdt niet op te bestaan. Maar wat er gebeurt, kun je niet meer zien. Alleen verbeelding helpt je verder en geeft antwoord. Jóuw antwoord. Niet hét antwoord.

Kerk en theologie hebben die ruimte om zelf in te vullen wat je gelooft vervangen door ‘het’ geloof. Mythen werden historische feiten. Maar mythen vertellen niet wat ‘echt’ is gebeurd. Mythen verhalen in het kleed van de geschiedenis wat voor alle tijden geldt. Ze vertellen over vroeger, maar gaan over nu en brengen een tijdloze waarheid aan het licht. Wat die waarheid betekent, moet ieder op zijn eigen manier zeggen. De kerk misgunt de mensen die ruimte.

Hendrikse ziet een bewuste planning in die strakke vormgeving van de christelijke boodschap. Al vanaf het allereerste begin in de eerste eeuwen. Met op ‘Binnenlandse Zaken’ de evangelist Matteüs die schreef voor joodse lezers en Jezus neerzette als de vervuller van Wet en Profeten. En met Paulus op ‘Buitenlandse Zaken’, die de biografie van Jezus zodanig aanpaste dat het voor heidenen nog maar een kleine stap was om van de verering van een eigen god als Dionysos over te gaan naar Jezus. 

Zo hebben ze Jezus aannemelijk, behapbaar, overdraagbaar gemaakt. Hendrikse spreekt vaak van ze. Af en toe doet dat een beetje denken aan de Da Vinci Code van Dan Brown. Ook Brown zag overal complotten om de kerkelijke leer zuiver te houden. Hendrikse ziet in de kerkgeschiedenis die complotten ook, zij het niet om de zaak zuiver te houden,  maar vanwege de marketing. Om het geloof hap en slik klaar te kunnen overdragen en er uiteindelijk macht mee te kunnen uitoefenen. Ook in de kerk van vandaag ziet Hendrikse dat mechanisme van regel- en geloofshandhaving omwille van de macht. Met zichzelf in de rol van debunker, doorprikker. Die soms provocerend, soms verwonderd de ui laagje voor laagje afpelt om tenslotte niets over te houden. Net als Abraham, die niet meer had dan zich geroepen voelen. Hendrikse wil mensen bijstaan die zich in Abraham herkennen.  Als predikant. Terecht dat de PKN hem niet uit de kerk gezet heeft.

Klaas Hendrikse, Go bestaat niet en Jezus is zijn zoon.

Nieuw Amsterdam Uitgevers. € 18,00