Het denken blijft doorgaan

Religie begint met een schreeuw

Als het aan Alain de Botton ligt, krijgt religie eerherstel. Nee, niet vanwege alle leerstelligheden die bij religie horen. De Botton is atheïst en geen haar op zijn hoofd die denkt aan verandering. Het gaat hem om wat religie doet. 

Zo is religie heel goed in het scheppen van saamhorigheid en gemeenschapszin. Uit zichzelf zijn mensen egocentrisch en agressief,  maar kijk eens wat er gebeurt tijdens een katholieke eucharistieviering. Wildvreemden begroeten elkaar met een vredesgroet alsof ze elkaar al jaren kennen. Verdriet, menselijk falen, verlies, je hoeft je er dáár niet voor te schamen. Ze horen bij het mens zijn. Niemand hoeft zich uitgesloten te voelen. Tussen de vier muren van de kerk gelden andere regels, andere tafelmanieren. Zo ontstaat gemeenschap. 

Natuurlijk ligt aan de eucharistie een hele stapel leerstelligheden ten grondslag. Van De Botton mag je die allemaal schrappen. Als je maar bij elkaar blijft komen rond een tafel, waar tafelmanieren gelden die zijn afgekeken van de eucharistie. Waar bepaalde vragen niet (‘Wat doe je?’) en andere vragen (‘Waar ben je bang voor?’) wel gesteld mogen worden. In een verindividualiseerde cultuur als de onze is zo’n maaltijd heel belangrijk voor de gemeenschapszin. Doodzonde om niet te benutten wat je van de eucharistie kunt leren, enkel en alleen omdat je bepaalde leerstelligheden niet meer gelooft. 

Nog iets. De huidige mens ziet zichzelf als middelpunt van het heelal. Met het eigen leven als toppunt van de geschiedenis. Gevolg: grote ontreddering bij verlies en bij dood. Religies zijn er goed in om mensen terloops bij hun eindigheid te bepalen. Je kunt van ze leren hoe een besef van nietigheid vast te houden. Ook dit maal hoef je daar niet religieus voor te zijn. Kijk eens naar de sterren! Voel je nietig! Wijd een aparte dag aan VY Canis Majoris in het sterrenbeeld De Grote Hond. De grootste en helderste ster van ons heelal. Negenenveertighonderd lichtjaren verwijderd. Besef dat je maar een stofje bent. Misschien spaart dat straks ontreddering.  

Interessante voorstellen. Zouden ze werken? Ontstijgt een liefdesmaal zonder religieuze kern de ambiance van een buurtbarbecue? Boordevol goede bedoelingen. Goed voor de saamhorigheid. Maar meer dan één keer per jaar moet je ’t niet doen. Is niet juist de religieuze kern de ziel, het geheim van het wekelijks eucharistisch samenzijn?

Werkt een besef van eindigheid als de nood echt aan de man komt? Bij acuut verdriet om plotselinge dood? Eindigheidsbesef is filosofische troost. Filosofische troost werkt, zij het filosofisch. Als idee. Als er niet getroost hoeft te worden, omdat alles goed is.  

De Botton ziet religies als bedachtzame menselijke constructies. De mens bedenkt een theorie en construeert een praktijk om problemen als saamhorigheid en kwetsbaarheid op te lossen. Schrap de theorie maar houd de praktijk in ere. Dat is zijn boodschap. 

Daarmee mist hij de kern, want religie begint niet met kalme bespiegeling en theorievorming. Religie begint met een schreeuw. Een wanhopige, ongearticuleerde schreeuw. Van verdriet. Van wanhoop. Om dood. Om onrecht. Daarna is het een hele tijd stil. Doodstil. Bij ontreddering heb je niet zo maar woorden bij de hand. Langzaam, pas heel langzaam ontstaat er na de breuk iets als heling. Daagt er weer iets van betekenis.

Drie dagen bleef het doodstil rond Christus in zijn graf. En dan nog wordt de opgestane Heer eerst nog aangezien voor de tuinman. Veertig jaar trok Israël door de woestijn op weg naar de belofte. Toen ze er waren, bleek het beloofde land bewoond door anderen.  

Heel veel later bouwden priesters en theologen leerstellige constructies om en over zulke religieuze oer gebeurtenissen. Wil je die oer gebeurtenissen op het spoor komen, dan moet je te werk gaan als een archeoloog. De constructie steen voor steen deconstrueren om tenslotte te raken aan de oorspronkelijke emotie. Verder dan dat kom je niet.  

Dat is wat anders dan de bulldozer van De Botton die alle leerstelligheid in één keer opzij schuift. In religie zoals De Botton die ziet, zit geen pijn. Ze is het product van opgewekte ratio vanuit de filosofische leunstoel. Met een goed glas onder handbereik. Volkomen ontoereikend als kwaad en dood toeslaan. Als de verbijstering te groot, de duisternis te intens, de stilte te diep is. Religie begint met wachten.. Met verlangen naar nieuw licht, naar doorbreking van de stilte na de klap. Religie begint met geloof. Tegen beter weten in. 

Alain de Botton, Religie voor atheïsten. Een heidense gebruikersgids.

Uitgeverij Atlas € 22,95

1 reactie

  1. Henk Vreekamp

    Beste Jan,Alain de Botton vond ik goed omdat hij zich opwierp als pleitbezorger van een teloor gaande christelijke cultuur. Nu ik jouw commentaar heb gelezen, blijft daar niet veel van over. De schreeuw ontbreekt. Je woorden na het sterven van jullie dochter heb ik gelezen, gespeld, gehoord. Dat wil ik je laten weten, Jan. Dat ik je gehoord heb. En dat ik je nu opnieuw hoor. Verbonden,Henk Vreekamp

© 2024 Jan Greven

Thema gemaakt door Anders NorenBoven ↑